"Allekruikenverzamelen.nl" zo worden door het BD alle Tilburgers nu minstens gedurende dit bijzondere feestjaar omgedoopt tot kruik. Toch krijgt in de tweede advertentiepagina van "Tilburg laat T zien" zowaar ook het begrip ‘til’ nog aandacht. In een stukje over de ouderdom en betekenis van de naam ‘Tilburg’ laat publicist Paul Spapens er geen gras over groeien, laat staan lindeblaadjes. De 200 jaar geleden gangbare interpretatie van de naam (tilia/lindeboom) blijft volledig buiten beschouwing. Van de hier genoemde argumenten in ‘De naam Tilburg’ wordt er niet één genoemd. Desondanks hier toch aandacht voor de tot dusver door Spapens verkondigde visies. Er wordt namelijk iets alsmaar duidelijker en frappanter.
Al een paar dagen na de kap van de Lindeboom kwam het BD met een afscheidsboekje van Paul Spapens. Daarin beëindigde hij een speciaal omkaderd, groter gedrukt stukje over de naam Tilburg met de conclusie: "we moeten dus als we aan Tilburg denken een lindeboom uit ons hoofd zetten". Maar dat "dus" stoelde slechts op het feit dat van alle argumenten voor de oude lindetheorie er niet één was genoemd, laat staan weerlegd. Er werd alleen maar, zonder enige argumentatie, gewezen op ‘til’ als woord voor "del of dal" (al was dat in het oude ‘Tilliburgis’ toch geen opvallend gegeven) en op de nieuwste theorie: een oud woord ‘tilja’ met de betekenis ‘nieuw’, eveneens zonder verdere argumenten.
Zo betekende "dus" het kappen van de Lindeboom toevallig ook het einde van de lindetheorie over de naam Tilburg. Nog toevalliger was het dat het begrip ‘til’ nu opmaat en verantwoording al was voor de campagneleus ‘Tilburg Moderne Industriestad’. Want ook ‘til’ (nieuw) betekende dus eigenlijk al modern. En ‘terecht’ zo leek het, want in Tilburg Magazine liet archivaris en Stadsmuseumman Ronald Peeters weten dat we hier in het stenen tijdperk al moderne industrie hadden.
Door het gebrek aan argumenten en het krampachtig verzwijgen van elk argument voor de lindetheorie, werd de moderne opvatting meer en meer gediskwalificeerd als onderdeel van de campagnestrategie om de nadruk te verleggen naar ‘Moderne Industriestad’. Dus keren we nu na die anti Lindecampagne met de ‘T’ weer terug naar tilia/lindeboom? Nee, vijftien jaar later komt Paul Spapens nu in het BD met de verklaring ‘tilli’ als oud woord voor "ontginning".
Dat lijkt op het eerste gezicht minder gezocht. Bij elke nederzetting was tenslotte sprake van ontginning. Maar daarom was dat juist weinig onderscheidend ten opzichte van andere plaatsen en zeker geen reden voor een eerste plaats in de plaatsnaam. Is er elders een voorbeeld van? In het oude Tilburgse hazelaartoponiem ‘Hasselt’ komt de ‘T’ pas aan het eind. Maar misschien is die T een verbastering van ‘hout’. Wat was destijds ontginnen’? Door vee en gekapte of geringde bomen ontstond in het bos geleidelijk een open plek. De daarvoor gebruikte woorden, die dan pas aan het eind of op de tweede plaats kwamen, waren "rode" en in onze omgeving vooral "loo". Dat ‘loo’ werd dan de uitgang ‘el’ of ‘le’. Een ‘loo’ tussen de berken werd "Berkel". Een ‘loo’ in het oerwoud werd "Oerle"; in of aan het goor werd Goirle"; bij hulst kregen we "Hulsel"; bij beuken "Boekel" en "Boxtel". Maar het best was natuurlijk een nederzetting bij lindebomen. Daar had je dan eerste kwaliteit veevoer. Daar was de bodem zo ‘fertiel’ dat je letterlijk kon spreken van ‘fere tilia’. En daar had je "schorssen vanden linden… bequaem om daer touwen ende seilen van te draeyen" (Dodoens), grondstof voor "Lynde", "Linde", "lint". Ja, daar kon je de eerste en oudste vorm van ’textiel’ beoefenen, ofwel letterlijk nog: ’texere tilia’.
Maar in de moderne T-stad is het blijkbaar nog minder de bedoeling dat over de naam ‘TILburg’ nog nuchter en serieus wordt nagedacht en mogelijk nog iets beseft wordt van bijzondere wortels in natuur en leven. Je moet je wortels koesteren, zo lazen we in de eerste advertentiepagina van ‘Tilburg laat T zien’. En over die wortels geen misverstand: "Tilburg de stad waar Schrobbelèr is ontstaan", "die door Schrobbelèr wordt gekoesterd", "het eerste woord aan Schrobbelèr". Bij ‘Tilburg’ denk je naast de T op de eerste plaats aan Schrobbelèr. Dat is de boodschap die verder geen concurrentie mag hebben van de Lindeboom. En in die bezopen omstandigheden gaan we hier straks de Lindeboom terugplanten!?
Reacties
12 reacties op “De nieuwe visie op de naam Tilburg”
Beste Henk,
Het mea culpa en het mea maxima culpa betrof natuurlijk niet de hele Lindeboomgeschiedenis sinds dat vermaledijde jaar. Om dat voorkomen heb ik een beetje en jij heel erg je best gedaan, dus daarover zeker geen mea culpa
Mea culpa?? Beste Jan, de Lindeboom heet in de archieven "des gemeentens Lindenboom". Het is dan toch niet onze taak om de koningin, de kroonprins, de minsiter president, minister van Justitie enzovoort uit te nodigen voor het terugplanten van 's lands oudste Vrijheidsboom, Oranjeboom en Gerechtsboom. Het is dan toch niet
Ok
Beste Jan,
In 1995/96 zouden er op de Heuvel ook al stekken van de oude Lindeboom worden geplant.
In werkelijkheid werden dat toen platanen die het Brabants Dagblad dan gewoon consequent lindebomen bleef noemen. Je weet in deze gemeente wat groen betreft gewoon nooit wat er in werkelijkheid uiteindelijk gebeurt. En zo is nu totaal onduidelijk of het planten van die stekken straks eerherstel wordt voor de Lindeboom of juist het tegenovergestelde. Loopt er een campagne om de betekenis van de Lindeboom weer duidelijk te maken of wordt de jarenlang lopende omgekeerde campagne nog eens extra ge
Hallo Henk,
Natuurlijk is die berichtgeving over de Lindeboom bizar. Daardoor wordt die kleine gewonnen slag alleen maar groter. Toont aan dat die berichtgeving bizar is.
Ook jij bedankt voor je uitgebreide reactie. Maar als je me goed gelezen hebt en dat heb je best wel, ben ik het eigenlijk wel met je eens, ook in mijn uitgebreide reactie. Toch moet je lichtpuntjes zien voor wat ze zijn, lichtpuntjes. Een stuk Tilburgse symboliek, misschien wel een van de belangrijkste, voor jou zeker en voor mij ook, keert terug op de plaats die het verdiend. Daar hebben, vooral ambtelijke knoppen voor om gemoeten en dat hoef ik niet uit te leggen want dat doe jij met verve en goed onderbouwd. Die nazaten, keren dus wel terug, terwijl de opdracht eigenlijk was om ergens een nietszeggende maar grote boom op de kop te tikken die monumentaal te noemen en die dan een plaats te geven op de plaats van onze Lindeboom. Dat zou een flagrante belediging zijn voor die plaats van de Tilburgse Vrijheidsboom, wiens belangrijke status jij met zoveel vuur levend wil houden en die mij ook aan het hart gaat. Die flagrante belediging is dan toch voorkomen met een stukje goede wil van het college of
Beste Jan,
Waar ik in positieve zin van onder de indruk ben is in elk geval jouw uitvoerige reactie.
Maar de voorlichting en berichtgeving tot dusver over de betekenis van de Lindeboom is gewoon bizar. In Tilburg werd “Lindeboom” vroeger consequent met een hoofdletter geschreven. Zie bijvoorbeeld het boekje van Lambert de Wijs. In het Brabants Dagblad kreeg de “lindeboom” een kleine letter en vervolgens helemaal g
Sorry Henk,
Ik ga best ver met je mee, maar om nu ook het terugplaatsen van die nazaten (enten, wortelscheuten, whatever) te diskwalificeren gaat me toch net even te ver. Ik heb daar een beetje de hand in mogen hebben middels een briefwisseling en wat gesprekken met het college en vooral Jan Hamming naar aanleiding van de herinrichting van Den Heuvel. Ik ben blij dat we dat begrip hebben kunnen vinden bij het huidige college om toch alvast een stuk van die historie terug te brengen op Den Heuvel. Ik begrijp je persoonlijke aversie maar hij is niet slim en uiterst onproductief in dit geval. Natuurlijk was het destijds haast, of misschien wel helemaal crimineel, om die Linde om te hakken. Ik vond en vind nu nog inderdaad dat de ignorantie en arrogantie van het stadsbestuur alsmede de leugenachtigheid van destijds buitensporig was, niet goed te praten. Maar oorlogen win je meestal niet in
@wtverboom
"In Nederland herkennen we de naam van de beuk in Boekel, Boekelo (Overijssel) en in Vlaanderen in Boekhoute", zo had ik gelezen ('Bomen en mensen' blz. 226). Toch denk ik achteraf dat je helemaal gelijk hebt. Ik had het bij de eerdere voorbeelden moeten laten. Maar dat Bakel dan weer wel naar beuk en bos zou verwijzen en zelfs al in de Romeinse tijd wordt genoemd! Dat verbaast me nog veel meer.
De herleiding van plaatsnamen naar boomgroepen snijdt mij voor geen enkel hout. Ik kan u mededelen dat Boekel zeer waarschijnlijk geen verbastering is van "beukenbos" (loo). Het is veeleer een verwijzing naar de eigenaar (landheer) van het gebied; Jan van Bock, waarnaar ook de plaats Boxmeer is vernoemd. "meer" is dan een verwijzing naar een grote plas water aan de Maas. (Boekel / Bocks loo) en misschien is ook Boxtel naar hem vernoemd?
Het dorp Bakel is zeer zeker wel naar een bos vernoemd. Er zijn documenten uit de romeinse tijd waarin de plaats Bagelos genoemd word op de plaats wat nu Bakel is. (Bagelos staat voor beukenbos)
Wat ik wel frappant vind is sw letter t in Hasselt. In het eerste document waar Boekel in vernoemd is (1314) sprak men van Boeckelt.
elders hier op je duurzaamheidblog vergeleek ik je met Richard Attenborough
In jouw geval gaat het van Henk/Richard At The Borough naar Henk Aan/Bij De Burcht dat wordt dan Henk Tilburg
Ge z
In de vroege middeleeuwen werd er her en der in Brabant geen germaanse taal gesproken, maar een soort restant van de Keltische en Latijnse talen van de oorspronkelijke bewoners en de Romeinse bezetters.
Dat verklaart bijvoorbeeld de naam van het plaatsje Doeveren (aan het water): vergelijk met het Engelse (Keltische) Dover.
En Waalwijk: Waalwjk ligt immers helemaal niet aan de Waal. De bewoners van deze plaats werden Walen genoemd omdat ze een onverstaanbare taal spraken voor de germaanse nieuwkomers zoals de Franken (vergelijk met koeterwaals). Vergelijk ook met WALLONie of het zwitsers kanton Wallis. Of met Wales waar nu nog steeds het Keltische welsh wordt gesproken!!
In Nederland liggen vele plassen achter de dijken die herinneren aan dijkdoorbraken. Op die plekken ontstonden draaikolken waardoor die plassen zeer diep konden zijn. Ze werden wiel, waal of weel genoemd. Ook in Midden-Brabant liggen er nog. Alleen hier heten ze in het plaatselijke dialect 'wiel' en niet 'waal'. Dus dat is dus NIET de verklaring van de naam Waalwijk. Oveeind blijft dus de eerste verklaring.
Het is dus zeer warschijnlijk dat de naam Tilburg zich niet laat herleiden naar het Frankische woord voor 'ontginnen': er werd hier in de zevende eeuw niet veel ontgonnen op de scheiding zandgronden-nattere gronden waar linden juist zo goed gedijen. Nee, het woordje Til laat zich veel eerder herleiden naar Til voor linde. Een woord dat uit het Latijn geadopteerd is door de Keltische bewoners.
Immers ook het plaatsje Doeveren wordt nu nog steeds uitgesproken als 'dovere' (zoals Dover in Engeland dus). (wordt al sinds 1136 genoemd!!)
nee, nu nog niet