De Burcht van Tijl

Heb je je wel eens afgevraagd waar de naam Tilburg vandaan komt?

Tilburg is ontstaan uit de zogenaamde herdgangen; eigenlijk weidevelden, waarop schapen gehouden werden. Het woord herdgang komt van herde (= kudde) en ganc (= gang), maar de naam Tilburg duikt pas voor het eerst op in de geschriften in het jaar 709, als Tilliburgis.
Volgens de geschiedschrijving is ‘burgis’ het meervoud van ‘burgus’, wat zou betekenen dat het grondgebied tamelijk groot was. Nou. Prachtig. Dat weten we dan ook weer. Maar die ‘Tilli’ dan? Daarover wordt met geen woord gerept. Kijk zelf maar op http://stadsmuseum.tilburg.nl.Hoe dan ook, Tilliburgis of Tilburg, beiden winnen geen prijs als ‘mooiste Nederlandse plaatsnaam’, want nog niet zo lang geleden vernam ik dat die eer naar de plaats Doodstil gaat.

Ik heb het in een eerdere column al eens gehad over de verkiezing van ‘het mooiste Nederlandse woord’, en vorige week kwam ik tot de ontdekking dat ik toch echt eens wat meer over dat internet moet gaan surfen, want zonder dat ik het wist en dus zonder dat ik me er mee kon bemoeien is er alweer een ‘mooiste’ verkozen. Deze keer is het ‘de mooiste plaatsnaam van Nederland,’ via www.mooisteplaatsnaam.nl.

49% van de 7917 stemmers koos voor Doodstil als mooiste plaatsnaam van Nederland. De tweede, derde en vierde plaats waren voor Waterlandkerkje, Muggenbeet en ‘s-Hertogenbosch.

Ja, en? denk je nu vast. Niks mis mee, toch? Zijn die plaatsnamen soms niet mooi dan?

Nee dus. Die plaatsnamen zijn van alles, maar ze zijn niet ‘mooi’. ‘Wonderlijk’. Zeker. ‘Vertederend’. Absoluut. ‘Grappig’. Nou en of. Maar ‘mooi’? De enige van deze vier die we eventueel ‘mooi’ kunnen noemen is ‘s-Hertogenbosch. Des Hertogen Bosch, oftewel Het Bos van de Hertog. En als je het zo zegt is het ineens niet meer ‘mooi’ maar gewoon ‘raar’. ‘Curieus’. ‘Typisch’. ‘Vreemd’. En ‘ouderwets’. Alles behalve mooi.

Weet je wat het probleem is? Het woord ‘mooi’. Dat wordt steeds verkeerd gebruikt, want eigenlijk werd er helemaal niet gevraagd naar een ‘mooie’ plaatsnaam, maar naar een ongewone, gekke plaatsnaam.

Ik hoop trouwens wel dat de stemmers niet alleen maar uit die vier plaatsnamen mochten kiezen, en dat er toch vooral ook meer leuke, gekke, ongebruikelijke, merkwaardige, interessante en aparte plaatsnamen zijn ingestuurd. Op welke plaats zou bijvoorbeeld Monster geëindigd zijn? En Boerenhol? En dat is echt geen geintje. Monster en Boerenhol zijn echte plaatsnamen in Nederland. Monster ligt in de buurt van Haarlem en Boerenhol ligt in Zeeland. Zoek maar op als je me niet gelooft. En kijk dan gelijk ook maar eens goed rond op de kaart van Brabant, naar de rare, komische, onzinnige, eigenaardige, ouderwetse, excentrieke, en ronduit maffe plaatsnamen die daar allemaal voorkomen: Achtmaal, Dommelen, Oventje, Behelp, Dassemus, De Schietbaan, Bokt en Ravensgat. En in Zuid-Holland, de provincie waar ik nu woon: Achterbroek, Diefdijk, Koedood, Kwintsheul, Stuifakker en Usquert.

Hoe komen plaatsen toch aan hun namen? Hoe komt Tilburg aan zijn naam? Van Tilliburgis? Tja. Ik weet het niet.
Wat ik wel weet is dat ik toen ik een jaar of 11 was eens een verhaal heb gelezen over de Burcht van Tijl, Tijls Burcht, wat later Tilburg geworden zou zijn. Er stond zelfs een tekening van dat kasteel bij (en dat kasteel zit trouwens nog steeds in het wapen van Tilburg). Ik heb natuurlijk geen flauw idee meer waar ik dat dan gelezen had, over Tijls Burcht, of wie Tijl was, dat hij een burcht had.
Hoe dan ook, Tijls Burcht. Die had van mij de verkiezing ‘mooiste plaatsnaam van Nederland’ best mogen winnen. Jammer dat het toch maar gewoon ‘Tilburg’ is. En dat dat kasteel, dat er echt gestaan heeft, in 1858 plaats heeft moeten maken voor een fabriek. Want een beetje stad hoort eigenlijk toch wel een burcht te hebben, of die nou van Tijl is of niet.