De officiële schoonheid van Kyiv blijkt uit elk fotoboek. Kloosters en kerken, flarden religie, art nouveau, de Dnjepr die een zee van tijd neemt om door de stad te vloeien. Kastanjebomen meren aan langs brede boulevards. De hoofdstad van Oekraïne is een mooi doel voor een iets originelere driedaagse citytrip, een rustpunt voor verdienstelijke neringdoeners en hun licht vermoeide vrouwen. Bij een glaasje Georgische wijn laaien de oude gevoelens weer op. Middenstanders weten wat romantiek is.
En toch. Kyiv is meer dan een stad die een decor is, meer dan gouden torentjes aan het water, meer dan een mengeling van orthodoxie en barok. Zij is een teken, een stellingname, een vorm van ethiek.
Want in Oekraïne loopt heel veel mis. Hoewel geregeld verkiezingen worden gehouden, komt een echt democratische cultuur maar traag tot stand. De sociale ongelijkheid is stuitend. Mensen zijn rijk of zeer rijk, arm of zeer arm. Het gemiddelde maandelijkse inkomen bedraagt ongeveer zestig euro. Bejaarde vrouwen bedelen op straat of verkopen bloemen, vergeefse schoonheid in te oude handen. Kortom, in Kyiv is er alle reden om niet in vrede te leven. Chaos was ook wat de Amerikaanse overheid zo’n tien jaar geleden vreesde. Oekraïne en Nigeria werden toen beschouwd als landen waar alles op dat moment nog vrij rustig was, maar waar geweld, gebaseerd op onder meer religieuze tegenstellingen, in het vooruitzicht werd gesteld. En zie, terwijl vandaag in Nigeria vrouwen met steniging worden bedreigd, bleef Oekraïne merkwaardig stabiel.
Waarom is niet altijd helder. Wellicht toch ook omdat in Kyiv tegenover allerlei dingen een vreemde vorm van verdraagzaamheid bestaat waaraan elk rechtgeaard wereldverbeteraar zich met genoegen ergert.
De stad heeft geleerd te leven met een waarheid die wankel is, met straatnamen die veranderen wanneer nieuwe heersers hun intrede maken, met bankbiljetten die komen en gaan in een sfeer van lichtzinnige vluchtigheid, tussen 1917 en 1920 om de paar maanden bijvoorbeeld.
De stad overleeft wie haar bouwde en wie zij korte tijd in haar armen sloot. Na de tweede Wereldoorlog liet Stalin de verwoeste Kretschatykboulevard uit zijn as herrijzen met onverantwoord optimistische gebouwen die eigenlijk nog aan zwier winnen nu hijzelf heel erg dood is. Zij zijn verder gegroeid zoals een boom dat doet, onbevangen, met nauwelijks herinneringen aan wie hem eens plantte.
Sovjetmonumenten blijven staan waar zij stonden, agressief, niets verhullend. Zij tonen militairen met revolvers in de hand, rollende spierballen, krijgshaftige boerinnen. Uit luidsprekers in het park klinkt martiale muziek, niet loepzuiver, wat gedeukt, wat gedempt, met heimwee naar een groots verleden. Heel even back in the USSR. Bejaarde volksvrouwen, van het type dat doorgaans alleen op markten wordt waargenomen, kijken met diepe atheïstische vroomheid naar de strijdlustige scènes. Stille grijze mannen met rijen eretekens op hun goedkope jasjes voelen zich een oogwenk niet arm.
Een paar honderd meter daar vandaan kussen gelovigen, een flinterdun okerkleurig kaarsje tussen hun vingers, relikwieën in de kelders van het Kyjevo-Pechersko-klooster. En nog wat verderop prijkt het monument van de nationale dichter Taras Chevtchenko, voor wie de verering grenzeloos is. Hij had veel talent, dronk mateloos en hield van vrouwen, vooral als ze getrouwd waren. Hij is eenieders dankbaarheid waardig, zelfs zijn talent wordt hem vergeven.
Ach, het evenwicht zal wel heel erg wankel zijn, de tolerantie niet buitengewoon beredeneerd. Maar in de combinatie van mededogen voor verslagen ideologieën en ironie tegenover de waan van de dag schuilt een stille kracht. Kyiv is alles behalve een volmaakte stad, haar schoonheid is geknakt, haar wonden zijn diep, haar littekens dierbaar. Precies daardoor straalt zij een waardigheid uit die zij op geen enkel ogenblik bewust nastreeft. De hoop die zij koestert is de enig zuivere, namelijk de onzuivere. De hoop van iemand die vroeger veel meer heeft gehoopt, illusies is kwijtgespeeld, utopieën heeft durven opgeven, maar dan wel zonder zich ontgoocheld terug te trekken, zonder ook maar te overwegen de handdoek in de ring te gooien.
Kyiv staat voor de ware, onbestemde ethiek die aan elk moralisme voorafgaat. De stad is niet rancuneus en op geen enkel ogenblik sentimenteel. Normen en waarden komen weinig ter sprake. Ware gevoelens zijn niet onmogelijk.
Rik Torfs