Als u het nog niet wist: individualisme is heel erg slecht. Geworden. De laatste tijd. De individualist is de gevangene van zichzelf, zo lezen we steeds vaker. Dat is niet goed. Het is beter de gevangene van iemand anders te zijn.
Zelf ben ik een individualist. Erger, ik ben geen bijzonder goed mens. Ik schenk mijzelf niet volledig weg. Ik ben weinig offervaardig. Ik werk mij niet krom voor de gemeenschap. Ik ben dus geen heel goede katholiek. Hierin verschil ik van mijn geloofsgenoten, dat weet ik, en dat stemt mij rouwmoedig. Dit maar om te zeggen dat individualisten verdorven lieden kunnen zijn.
Maar niet hoeven te zijn. Te vaak wordt gedacht dat tegenover het individualisme de verbondenheid staat. Dat is onjuist. De individualist kan uitermate solidair zijn. Vaak kiest hij heel bewust voor solidariteit. Denk maar aan Etty Hillesum. Volgens haar kan vrede alleen een echte vrede worden, wanneer eerst ieder individu vrede vindt in zichzelf.
Wat is dan wel het tegendeel van individualisme? Paternalisme, of neo-paternalisme. De vader die alles in het werk stelt om de volwassenwording van zijn kind te verhinderen.
Helaas tref ik dat neo-paternalisme steeds meer in de uitgedunde rangen van de kerkgetrouwe katholieken aan. Helaas, want Jezus-Christus was anders. Hij had de moed om een vraag met een vraag te beantwoorden. Zijn volgelingen hebben dan weer altijd een antwoord klaar, zelfs als niemand een vraag stelt. Neem nu Jan De Volder, die het in het christelijke opinieblad Tertio over verplichte burgerdienst had. Bij mijn weten in onze samenleving niet echt een vraag, maar De Volder heeft wel het antwoord. Er moet een verplichte burgerdienst voor jongeren komen, vindt hij. Wel zijn er vrijstellingen nodig voor vrouwen die op jonge leeftijd een kind hebben. Want dat is een vorm van maatschappelijke dienstverlening. Ik verzin dit niet. De Volder schrijft het echt. Seks voor het huwelijk mag niet van onze paus. Maar kinderen krijgen op jonge leeftijd is maatschappelijke dienstverlening. Baar u te pletter, ten bate van het volk. Welk soort regimes voerde nu ook weer een vergelijkbare demografische politiek?
De Volder citeert John F. Kennedy: "Vraag niet wat je land voor jou kan doen, maar wat jij voor je land kan doen." Bemerk de nuance. Kennedy had het over kunnen doen. Maar bij De Volder is het van moeten. Doorheen dit pleidooi voor verplichte burgerdienst weerklinkt heimwee naar het goede oude paternalisme, het beheersen en kneden van jonge medemensen, het wijzen van de juiste weg door weldenkenden die weten wat goed is voor ons allen. Het komt er dus op aan om de status van weldenkende te verwerven, zodat je jongeren taakjes mag toewijzen. Kortom, een pleidooi voor verplichte burgerdienst is een poging om met het individualisme af te rekenen.
Een ander, wat onverwacht terrein waarop behoudende katholieken het individualisme bestrijden, is het euthanasiedebat. Aanvaarden dat iedereen mag kiezen of hij in bepaalde omstandigheden al dan niet voor euthanasie opteert, is volgens menig katholiek denker gevaarlijk. De keuze zelf is al een vorm van minachting voor het leven, zo luidt de redenering, want de keuze voedt de gedachte dat bepaalde soorten levens niet langer de moeite waard zijn. Maar klopt deze redenering wel? Zolang er geen wet is die het individu enige keuze laat, zijn het andere instanties die impliciet bepalen waar de strijd om het leven precies ophoudt. Artsen bijvoorbeeld, ethische commissies, de financiers van de sociale zekerheid. Natuurlijk, technisch gezien zal er in dat geval van euthanasie geen sprake zijn. We beschikken vandaag over een uitgebreid begrippenkader dat andere pistes mogelijk maakt: het afzien van curatief of levensverlengend handelen, niet-behandelingsbeslissingen, pijnbestrijding, palliatieve sedatie. Experts kiezen zonder dat van euthanasie sprake is. Daarom getuigt het religieuze verzet tegen de keuze niet zozeer van respect voor het leven. Integendeel, als er voor de patiënt een echte keuze bestaat, zonder formele of informele dwang, houdt die keuze ook in dat iemand voor verdere behandeling kan blijven kiezen in een stadium waarin de "experts" de strijd willen staken. Kiezen betekent ook: kunnen kiezen om te vechten tot het bittere einde, tegen beter weten in. De strijd tegen vrije keuze heeft dus niet zozeer met respect voor het leven te maken, dan wel met wantrouwen tegenover het individu.
Ik droom van een katholicisme dat het individu eindelijk ernstig neemt. Dat tegelijk streeft naar een waarachtige solidariteit. En dat durft af te zien van een vernederend paternalisme. Vernederend voor het individu. Maar ook vernederend voor de betuttelende pater familias zelf, die de onvrijheid van anderen nodig heeft om macht uit te kunnen oefenen. Bevrijd het individu. En bevrijd de bevoogders.
Rik Torfs