Groeten uit Japan

Ik geef eerlijk toe dat het plaatsen van de voorgaande column ‘SM – onvoltooid’ op de site Tilburgz.nl pas na mijn terugkeer uit Japan gebeurd is. Mevrouw Doms was er niet zo verrukt over als ik mijn vertrek naar Japan zo maar publiek zou maken. Uit veiligheidsoverweging en in de wetenschap dat niets vergankelijker is dan het schrijven van columns, heeft u het twee weken zonder mijn kritische bijdrage aan de stedelijke cultuur moeten stellen. Eén reactie is daar op binnen gekomen. Nu de nieuwe cultuurnota van Tilburg eindelijk het licht heeft gezien, hoeft volgens onze wethouder van cultuur niemand zich meer zorgen te maken en kan artistieke Tilburg weer verder suffen. Vanuit deze luwte bericht ik u uit Japan.Na een voorspoedige KLM vlucht die ons kleine gezelschap van architecten zeven uur in de tijd terug plaatste en liet landen op Kansai International Airport, bij de futuristische terminal van Renzo Piano Workshop, voelde ik mij beduidend jonger. Als kunstenaar kun je niet jong genoeg zijn om door de overheid vertroeteld te worden. Oudere kunstenaars worden liever genegeerd. In Koyasan, onze eerste uitvalsbasis in de bergen die uitsluitend bereikbaar is via een kabelbaan, trof ik geen spoor van cultuurbeleid aan. Partij van de Arbeid ? Labour Party ? The Netherlands ? Tilburg ? You know, the city of art and artproducers ? Cultuurnota van mister Backs ? Nee, nooit van gehoord, antwoordde de boeddhistische monnik in het Japans en stak om de zegen over mijn thuisland en de Tilburgse cultuurnota af te roepen een wierookstokje op. Daar hoef de ik dus niet meer over in te zitten. Met gevoel van bevrijding kon ik mij gaan begeven langs de culturele hoogtepunten van Japan.

Na het bezoek van uiteenlopende eeuwenoude tempelcomplexen en een gigantische begraafplaats met schitterende grafmonumenten en sculpturen, togen we via Osaka naar Kyoto, een stad waar traditie en heden nauw met elkaar verbonden zijn. We huurden er fietsen en crossten twee dagen lang over de trottoirs door de straten van deze wereldstad. Geen files en gelukkig geen enkel fietspad; niet eens een slecht onderhouden fietspad. Gewoon, een stad helemaal zonder fietspad. Iets voor Tilburg misschien; bespaart in ieder geval ettelijke miljoenen aan onderhoud die dan weer aan kunst en cultuur besteed kunnen worden, bijvoorbeeld om de kunstuitleencollectie weer terug in bezit te krijgen. Van de kleine honderd architectuurprojecten die we bezocht hebben, zal ik niet allemaal verhalen. Dan wordt de column weer te lang en bovendien zou je dan, om de aandacht van de gemiddelde lezer vast te houden, alles moeten gaan opleuken. En, als ik ergens een broertje aan dood heb dan is het aan het in de politiek zo populaire wondermiddel voor cultuurparticipatie: ‘opleuken’.

In een het kleine stadje Naoshima bezochten we het Kadoya House project, Minamidera en Go’o. Deze gecombineerde projecten architectuur en beeldende kunst zijn daar geïnitieerd om dit stadje nieuw leven in te blazen nadat het wegvallen van de belangrijkste middelen van bestaan geleid had tot het wegtrekken van de jeugd. Voor Tilburg geen onbekend gegeven. In Nederland zou in een dergelijke situatie om toeristen en bedrijvigheid aan te trekken meteen de pretparkformule zijn toegepast. Niet op deze plek. De bijzonder ingetogen en serene bouw- en kunstwerken, waar contemplatie en concentratie op architectonische en op verbeeldende wijze appel doet op je geesteskracht en vermogen tot ingetogenheid en beschouwing, trekt mensen tot ver buiten de grenzen van de regio. Zo betreden we het eenvoudige rechthoekige houten gebouw van de architect Tadao Ando en komen te verkeren in volslagen duisternis en niets dan stilte. Na 10 tot 15 minuten verschijnt voor je ogen het licht van de maan. Dan kun je ernaar toe lopen en proberen het licht van de maan aan te raken.

Dit lichtkunstwerk van James Turrell in combinatie met de uiterst bescheiden architectuur van Tadao Ando, behoort volgens mij in al zijn soberheid tot de hoogtepunten van wat architectuur en beeldende kunst tezamen vermogen. Nu ik weer terug ben, ga ik maar weer eens naar De Pont waar James Turrell ook aanwezig is temidden van de industriële architectuur die gepreserveerd is door onze rijksbouwmeester van vandaag de dag, Mels Crouwel. Voor wie zover niet kan reizen, ligt dus dicht bij huis de mogelijkheid voor een alternatief ‘groeten uit Japan’.