WarCity

De huidige stad lijkt in oorlog met zichzelf. De deerniswekkende uitstraling van Tilburg de laatste tijd is daar onmiskenbaar een illustratie van. Tijdens een recent bezoek aan het Muhka (Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen) in de Scheldemetropool – hoe anders dan onze eigen dorpse grachtengordel – werd ik weer eens geconfronteerd met de theoretische en praktische ruimtelijke exercities van Luc Deleu* die ‘de onaangepaste stad’ verbeelden. In de museumzalen dwaalden geïnteresseerde jonge mensen nieuwsgierig langs de buitenissige en ingewikkelde stedenbouwkundige en architectonische ontwerpen voor de stadsdelen “Brikabrak” (1998), “Dinkytown” (1998-99), “Octopus” (1999) en “Vipcity” (1999- 2004). Een tafereel dat in ‘verpret’ en anticultureel Nederland een zeldzaamheid is geworden.

Voor uiteenlopende steden maakt Luc Deleu met T.O.P. Office aan de lopende band radicale voorstellen voor stedelijke verbetering: voorstel tot afschaffing van het verkeersreglement (Antwerpen); voorstel tot het aanleggen van fruitlanen en het voorstel tot de inplanting van stadsmesthopen (Brussel); voorstel voor mobiele monumenten en naakte Olympische Spelen (Montreal); voorstel tot het recycleren van monumenten tot sociale woningbouw en voorstellen tot stadslandbouw, -bosbouw en -tuinbouw en inpassing van stedelijke visvijvers. Het beste voorstel is misschien wel het voorstel tot afschaffing van de wet op de bescherming van de titel en het beroep van architect, hoewel het voorstel tot stopzetting van de vrijetijdsbesteding daar niet voor onder doet. Deleu en T.O.P. Office zijn ervan overtuigd dat een stad op grote schaal maakbaar is, maar op kleine schaal de grootst mogelijke vrijheid voor individuele initiatieven moet bieden. Het zoeken van alternatieven houdt op zich een vorm van kritiek of onvrede in met het bestaande. Deleu transformeert urbanisme tot orbanisme. Volgens de ‘Van Dale’ wordt met urbanisme de studie van de stad bedoeld als materieel verschijnsel en als samenleving. Naar het woord ‘orbanisme’ is het tevergeefs zoeken in het standaard woordenboek der Nederlandse taal. In het ‘orbanistisch manifest’ van Deleu wordt de aandacht gevestigd op een bredere context; de totale aardruimte wordt in ogenschouw genomen en het gehele stelsel van samenlevingen die de aarde bevolken. Het heelal wordt vooralsnog nog buiten beschouwing gelaten. Daarvoor in de plaats richt hij het vizier op een wel te bepalen morele houding en motivatie en een specifiek ethos ten opzichte van de (aard)ruimte. En ontwikkelt daaraan gekoppeld een specifieke verantwoordelijkheid en rol voor de disciplines die zich bezig houden met het inrichten van de ruimte. Dus wethouders van ruimtelijke ordening, cultuur en maatschappij, opgelet ! Het gaat hier om een ethisch en esthetisch besef dat een stad als Tilburg zich niet hoeft te onderscheiden in platvloersheid of beestachtigheid als het gaat om de publieke en de mentale (culturele) ruimte. Leggen we evenwel de meetlat van ethiek en esthetica langs de bestuurlijke manifestatie over de laatste jaren van college en gemeenteraad van Tilburg terzake architectuur, stedenbouwkundige inrichting, openbare ruimte en culturele infrastructuur, dan valt er weinig hoopgevends te melden. Maar wat niet is, kan komen. We zijn tenslotte net begonnen aan een nieuw jaar. Juist voor de afloop van het voorgaande jaar heeft de wethouder van ruimtelijke ordening in ieder geval de monografie van de belangrijkste architect van Tilburg, Jacq. de Brouwer (NAi uitgevers), enthousiast in ontvangst genomen. Hopelijk heeft ze tijdens de feestdagen ook kans gezien het boek met beschouwende teksten van de architectuurhistoricus Hans Ibelings en een prachtig foto-essay van de architectuur van de Brouwer van fotografe Kim Zwarts, in te zien. Dan zal ze ontdekt hebben dat dit boek ook een aanrader is voor de wethouder van cultuur. Die kan dan aanschouwen op welk niveau de advisering kunst in de openbare ruimte zich vóór het KORT-tijdperk bevond, met onder andere als aansprekend voorbeelden in het boek een tweetal in vakkringen en bij de bevolking zeer gewaardeerde kunsttoepassingen van de kunstenaars Rob Brandt (keramisch portret op de kop van de serrewoningen in de Dongevallei ) en Barbara Broekman (wandtapijt woningbouwcomplex Zwijsencluster). Het toeval wil dat beide kunstprojecten bekostigd zijn door de initiatiefnemers van deze woningbouwprojecten. De gemeente heeft na veel duw en trekwerk slechts medewerking verleend. Zelf ben ik 2005 begonnen met het maken van het nieuwe beeld ‘WarCity’**. Hoewel de inspiratiebronnen ver buiten Tilburg liggen, bemerk ik tijdens de opbouw dat de deze mobiele mastodont van staal en glas verdacht veel overeenkomt met mijn geboortestad zoals die er nu bij ligt. Riek Bakker zou, alvorens ze zich verder bemoeit met het aanzien van de Piushaven, zich eens de moeite moeten getroosten daarnaar te komen kijken. De matrone van de politieke stedenbouw – vleesgeworden cityring tot de derde macht – heeft het bestaan om een van de meest creatieve plannen van de laatste jaren voor de Piushaven eigenhandig en met steun van de welstandscommissie te torpederen. Dat betreft het plan voor de nieuwe varende kapsalon Hardy’s. Vrouwe Bakker wenst (eist), als opmaat voor haar brug als spectaculair onderdeel van het stedenbouwkundig plan voor de Piushaven, ‘blub’-architectuur (vergelijk Popcentrum Mezz in Breda) in plaats van de modernistische ponton zoals die ontworpen is door de Tilburgse architect Peter van Hoogmoed. Het is het zoveelste aan het oog onttrokken ambtelijke en politieke wapenfeit in de stedelijke ruimte. WarCity op z’n smalst. Nee, er leefde bij mij niet de behoefte te schrijven over de ramp der rampen die onlangs heeft plaatsgevonden. Wist u trouwens dat Villa Media inmiddels ook een rampennummer heeft geopend? Vandaag (7 januari 2005) stond in het Brabants Dagblad dat de gemeente Tilburg als eerste een bedrag van EURO 100.000 daarop gestort heeft om de ergste (huurpenningen)nood voor startende mediaondernemers te lenigen. Bij deze eigen gemeentelijke verliesgevende broedplaats voor jonge media, zou de afroep van een faillissement meer in het huidige ijzige gemeentelijk cultuurbeleid passen. Het pand hoeven ze dan niet meer te kopen via voorkeursrecht omdat het al in eigen gemeentelijk bezit is. Zo wordt duidelijk dat de grootste sponsor van het gemeentelijk grondbedrijf inmiddels de afdeling cultuur is geworden. In 1979 trof ik bij mijn aankomst in Tilburg dezelfde situatie aan, met de Twern als onzichtbare tussenschakel. Zou het dan nu niet verstandig zijn om bij de volgende bestuurstermijn te opteren voor een wethouder voor ruimtelijke ordening, grondbedrijf en cultuur onder het motto “culturele projectontwikkeling vestzak-broekzak”? *) Luc Deleu (1944, Duffel) & T.O.P. Office (Turn On Planning) werken sinds 1995 aan “De Onaangepaste Stad”; een ontwerpmatige stedenbouwkundige studie die pleit voor een meer polivalent gebruik van de stedelijke ruimte. **) WarCity is het nieuwe beeld van Jan Doms (1949, Tilburg) dat in de gelijknamige tentoonstelling in galerie Kathareze (Nieuwlandstraat 31, Tilburg) wordt getoond van 16/01– 19/02/05. (Opening 16/01/05 11.00 u met een introductie van Dorus Knegtel). ***) Voor velen in Tilburg is Hardy’s een begrip. Deze kapsalon is thans gevestigd aan de Korvelseweg in Tilburg. Hardy’s vertegenwoordigt een eigenzinnige visie op haarmode, knip- en kleurtechnieken. Hardy’s Secret Service is het ‘zusje’ van Hardy’s en is in mediaoptredens gespecialiseerd – werkt onder andere voor Madonna. Voor de herhuisvesting gaf Hardy’s opdracht aan Peter van Hoogmoed om een hoogwaardige varende kapsalon te ontwerpen als bijdrage aan de (her)ontwikkeling van het gebied Piushaven. Het plan botste op de schimmige wereld van de welstandscommissie die zich vervolgens verschuilde achter Riek Bakker (maker van het stedenbouwkundig plan Piushaven).